Spis treści

W życiu zdarzają się sytuacje, które wymykają się spod kontroli – nagła choroba, wypadek bliskiej osoby czy inne nieprzewidziane zdarzenia. Do niedawna w takich momentach pracownik mógł skorzystać wyłącznie z urlopu na żądanie. Aktualnie dopuszczalna jest jeszcze inna opcja. Prawo przewiduje możliwość złożenia wniosku o urlop z powodu siły wyższej. Ale co to dokładnie oznacza i jakie prawa przysługują pracownikowi w takiej sytuacji? Postanowiliśmy szerzej omówić to zagadnienie, aby rozwiać wszelkie wątpliwości i pomóc zrozumieć, kiedy i jak można skorzystać z tego rodzaju urlopu.

Co to jest urlop z powodu siły wyższej?

Urlop z powodu siły wyższej to szczególny rodzaj zwolnienia z pracy, który przysługuje pracownikowi w sytuacjach, gdy musi niezwłocznie zająć się sprawami osobistymi spowodowanymi przez nieprzewidziane zdarzenia. Art. 1481 § 1 Kodeksu pracy podkreśla, że siłą wyższą można nazwać pilne sprawy rodzinne związane z wypadkiem lub nagłą chorobą. Termin ten jest jednak dość szeroki. Do niespodziewanych sytuacji zaliczyć można chociażby awarię instalacji wodno-kanalizacyjnej w domu, katastrofę naturalną (np. powódź) czy inne sytuacje kryzysowe. Sąd Administracyjny w Lublinie 19 listopada 2019 roku określił siłę wyższą w następujący sposób (sygn. akt III APa 15/19):

Za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej.

Siła wyższa a urlop na żądanie – różnice

Urlop z powodu siły wyższej i urlop na żądanie to dwa różne rodzaje urlopów, które mają na celu umożliwienie pracownikowi wzięcia wolnego w nagłych sytuacjach. Pomiędzy nimi znaleźć można jednak kilka różnic – podstawową jest czas trwania zwolnienia. W ciągu roku można wykorzystać 4 dni urlopu na żądanie i 2 dni urlopu z powodu siły wyższej. W przypadku urlopu na żądanie nie jest wymagane uzasadnienie nieobecności. Przy korzystaniu z drugiego rodzaju zwolnienia powodem powinno być nieprzewidziane zdarzenie. Dodatkowo, urlop na żądanie jest płatny w pełni, a z powodu siły wyższej przyznawane jest tylko 50% wynagrodzenia.

Komu przysługuje siła wyższa?

Zgodnie z Kodeksem pracy, prawo do urlopu z powodu siły wyższej jest zapewnione wyłącznie pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę – niezależnie od tego, w jakim wymiarze pracy pracują. Urlop „siła wyższa” nie przysługuje więc pracownikom posiadającym umowę cywilnoprawną (umowa o dzieło, zlecenie czy B2B).

Urlop siła wyższa – od kiedy?

Nowy rodzaj urlopu można wykorzystywać od początku 2024 roku. Co istotne, 2 dni wolnego przysługujące z powodu siły wyższej nie przechodzą na kolejny rok. Jeśli pracownik skorzystał już z nowego typu zwolnienia, to kolejny raz będzie mógł to zrobić dopiero od 2025 roku.

Jak wziąć urlop z powodu siły wyższej?

Siła wyższa to zdarzenie niespodziewane, dlatego przepisy nie regulują sposobu składania wniosku o udzielenie urlopu. Zasadniczo można poinformować o tym pracodawcę w dowolnej formie – np. telefonicznie lub mailowo. Należy to jednak zrobić nie później, niż w dniu nieobecności w pracy.

Klauzula siły wyższej – przykład

Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy cywilnoprawnej nie skorzystają z urlopu z powodu siły wyższej, ale mogą się zabezpieczyć przed niespodziewanymi sytuacjami. Konieczna jest klauzula siły wyższej zapisana w umowie. W jaki sposób może ona brzmieć? Oto przykład prawidłowego zapisu:

Opóźnienie lub niewypełnienie przez Strony zobowiązań niniejszej Umowy nie uważa się za naruszenie Umowy, jeśli takowe opóźnienie jest spowodowane przez siłę wyższą.

Dzięki temu pracownik będzie usprawiedliwiony, gdy z nagłego powodu nie wykona swoich obowiązków.

Rozliczanie czasu pracy – na co należy uważać?

Prawidłowe prowadzenie ewidencji i rozliczanie czasu pracy pracowników wymaga znajomości przepisów Kodeksu Pracy, w tym wytycznych dotyczących nadgodzin, dyżurów, przerw czy wyjazdów służbowych. Poza tym,