Spis treści
Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 23 października 2019 r., wszystkie państwa członkowskie UE powinny dostosować swoje prawo do wytycznych dotyczących bezpieczeństwa sygnalistów. Od tego momentu poszczególne kraje mają zapewniać większą ochronę osób wskazujących na naruszenia przepisów przez firmy, z którymi są związani umową o pracę, dzieło czy zlecenie. W Polsce, po wieloletnich konsultacjach, ustawa o ochronie sygnalistów została przyjęta dopiero 14 czerwca 2024 roku. Co zmieniają wprowadzone przepisy? Na co powinien zwrócić uwagę pracodawca, a na co pracownik? Omawiamy najważniejsze zmiany wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów!
Sygnaliści to osoby, które zgłaszają lub ujawniają informacje o nieprawidłowościach, nadużyciach, przestępstwach czy innych działaniach niezgodnych z prawem, które mają miejsce w organizacjach, instytucjach publicznych lub prywatnych firmach. Termin ten odnosi się do pracowników związanych z daną firmą z racji wykonywanych obowiązków służbowych. Co ciekawe, według ustawy o ochronie sygnalistów, naruszenie prawa może zgłosić prokurent, czyli osoba posiadająca pełnomocnictwo do reprezentowania przedsiębiorstwa.
Projekt ustawy o sygnalistach w Polsce to wynik złożonego procesu legislacyjnego. Pierwotną treść dokumentu przygotował jeszcze poprzedni rząd. Pracę nad nim rozpoczęte zostały w 2021 r. W obliczu zagrożenia sankcjami ze strony UE (z powodu braku wdrożonego rozwiązania prawnego), 2 kwietnia 2024 r. projekt został uchwalony w trybie pilnym przez Radę Ministrów. Na ostateczny kształt treści dokumentu duży wpływ miał tak zwany społeczny projekt ustawy o sygnalistach zaproponowany przez Fundację im. Stefana Batorego.
Społeczna inicjatywa podchodziła do kwestii sygnalistów nieco szerzej niż rządowy projekt. Nie wszystkie znajdujące się w niej propozycje zostały jednak uwzględnione w uchwalonej ustawie. Największe wątpliwości budzi fakt, że anonimowe zgłoszenia od sygnalistów nie będą przyjmowane w trybie obligatoryjnym. To odpowiedni podmiot ma decydować o tym, czy takie wnioski będą rozpatrzone. Projekt społeczny zakładał konieczność zajmowania się anonimowymi zgłoszeniami, ponieważ ta forma zgłaszania problemu występuje najczęściej. Wprowadzone przepisy sprawiają, że sygnaliści mogą preferować zgłoszenia zewnętrzne, aby nie ujawniać swojej tożsamości wewnątrz firmy. To od zgłaszających zależy, który kanał wybiorą najpierw (kolejna rozbieżność względem projektu społecznego).
Co ciekawe, przyjęta przez sejm 14 czerwca 2024 r. ostateczna wersja ustawy nieco różni się od projektu uchwalonego prze Radę Ministrów. Pierwotnie sygnaliści mogli zgłaszać naruszenia związane z prawem pracy. Teraz tego zapisu jednak nie ma.
Sprawy, które sygnalista może zgłaszać są zawarte w art. 3 ust. 1 projektu ustawy o ochronie sygnalistów. W treści dokumentu znajduje się tak zwany katalog naruszeń prawa. Zgodnie z nim zgłoszenia mogą obejmować nieprawidłowości dotyczące między innymi:
Zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów, zgłoszenia mogą być wysyłane wewnętrznie (na przykład do przełożonych lub specjalnych komórek – firmy zatrudniające minimum 50 pracowników muszą taki organ utworzyć), albo zewnętrznie (bezpośrednio do organów ścigania). W tym drugim przypadku sprawą ma zajmować się Rzecznik Praw Obywatelskich, dlatego to do niego ostatecznie kierowany będzie wniosek.
Niezależnie od kanału zgłoszenia, jednostki kontrolne powinny działać według odpowiednich procedur. Mają przy tym dbać o ochronę danych osobowych sygnalisty. Pracodawcy powinni o tym pamiętać, jeśli spoczywa na nich obowiązek przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych.
Ustawa o sygnalistach przewiduje również sytuacje, w której pracodawca próbuje wyciągnąć konsekwencje wobec pracownika, który zgłosił nieprawidłowość w jego firmie. Jeśli zastosuje działania odwetowe (niezależnie od ich rodzaju), to sygnalista może liczyć na odszkodowanie w wysokości co najmniej średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (w roku 2023 wynosiło 7155,48 zł).
Po opublikowaniu dokumentu w Dzienniku Ustaw przepisy miały obowiązywać po 3 miesiącach. Tak jedna nie będzie. Niedawno ogłoszono, że przepisy wejdą w życie dopiero od początku 2025 r. Jednak wiele firm już teraz zajmuje się wdrożeniem odpowiednich rozwiązań. Konieczne jest stworzenie jednostek, które będą przyjmować i rozpatrywać zgłoszenia.
Aby dowiedzieć się więcej o uprawnieniach, które mają sygnaliści i sprawdzić jakie procedury należy zastosować w firmie w związku z wprowadzoną ustawą, warto skorzystać z dodatkowych szkoleń.
Ochrona sygnalistów zagwarantowana poprzez ustanowienie przepisów regulujących kwestię informowania o nieprawidłowościach w zakładach pracy wiąże się z koniecznością dostosowania się firm do nowej rzeczywistości prawnej.
W obliczu wprowadzonej 14 czerwca 2024 r. Ustawy o ochronie sygnalistów, bardzo popularnym w ostatnim czasie tematem jest konieczność wprowadzenia skutecznej procedury zgłoszeń wewnętrznych. To
W życiu zdarzają się sytuacje, które wymykają się spod kontroli – nagła choroba, wypadek bliskiej osoby czy inne nieprzewidziane zdarzenia. Do niedawna w takich momentach